واژه گزینی و شیوایی زبان فارسی

در دوران نوجوانی ، علاقۀ زیادی به فوتبال داشتم و چند سالی در یکی از باشگاه های جنوب تهران، به کلاس فوتبال می رفتم.

در آن روزگار فرهنگستان زبان فارسی چند کلمۀ فارسی برای اصطلاحات فوتبال پیشنهاد کرده بود که اغلب اهالی فوتبال با انکار و تمسخر از آن یاد می کردند مثلا دروازه بان به جای گلر ، کمک داور به جای لاین کیپر، نیمه به جای هاف تایم ، دفاع به جای بک ، محوطۀ جریمه به جای محوطۀ پنالتی و از این قبیل.

اما اکنون پس از گذر سالیان می بینم که آن کلمات پیشنهادی ، متداول شده و بر سر زبان ها افتاده است و کلماتی مانند : گلر، لاین کیپر و هاف تایم رواج چندانی ندارد.

نظیر این اتفاق چند دهۀ قبل برای کلمات پیشنهادی در حوزۀ تحصیلات عالی ، روی داد و آن هنگامی بود که فرهنگستان زبان فارسی این کلمات را پیشنهاد کرد: به جای اونیورسیته بگوییم دانشگاه، به جای فاکولته بگوییم دانشکده ، به جای تز بگوییم پایان نامه و از این قبیل اصطلاحات.

در آن روزگار این کلمات پیشنهادی با انکار و تمسخر مواجه شد و حتی برخی استادان زبان فارسی ، به دانشگاه و دانشکده می خندیدند و معتقد بودند که اونیورسیته و فاکولته ، هیچ اشکالی ندارد.

در سال های اخیر نیز بسیار دیده ایم که هرگاه ، فرهنگستان زبان و یا ادیبان و نویسندگان ، کلمه ای معادل برای اصطلاحات بیگانه پیشنهاد می کنند ، عده ای بلافاصله کلمات پیشنهادی را دستمایۀ استهزاء قرار می دهند. چنان که مثلا وقتی کلمۀ " یارانه" به جای سوبسید ، پیشنهاد شد ، بسیار مورد تمسخر این جماعت قرار گرفت اما گذر زمان نشان داد که آن کلمۀ پیشنهادی به خوبی متداول شد و سوبسید را از میدان به در کرد.

سخن من بر سر این نیست که تمامی کلمات پیشنهادی فرهنگستان زبان فارسی و دیگران ، شیوا و رسا و منطبق با ذائقۀ اهل زبان است و قابلیت جایگزینی در زبان فارسی را دارد؛ بلکه نکتۀ اصلی این است که روش رویارویی با یک رخداد علمی و فرهنگی ، فقط انکار و استهزاء نیست.

فرهنگستان زبان و هر پیشنهاد دهندۀ دیگر، کلماتی را به اهل زبان عرضه می کنند، طبعا این پیشنهاد ممکن است که مورد نقد و ارزیابی متخصصان زبان و اهل قلم قرار گیرد اما جای این گونه مباحث تخصصی در رسانه های عمومی نیست و از آن مهم تر این که نقد علمی ، با تمسخر و استهزاء سنخیتی ندارد.

برای اطلاع آن جماعتی که به موضوع واژه گزینی به دیدۀ تمسخر و انکار می نگرند ، نمونه ای از کلمات پیشنهادی را که امروز در زبان فارسی متداول شده بازمی نویسم .

(دادگستری – عدلیه) ، (شهرداری – بلدیه) ، (فرودگاه – ایرپورت) ، (هواپیما – طیاره) ، (بزرگراه – اتوبان)،( کارگردان – رژیسور) ، (بازیگر- آرتیست) ، (تنظیم – آرانژمان )،(پرونده – دوسیه) ، ( راننده – شوفر) ، ( خودرو- اتومبیل)

یک نکتۀ جالب این است که ، کار معادل سازی و جایگزینی واژه ها ، فقط مختص فرهنگستان و یا اهل قلم نیست و بسیاری از کلمات را خود مردم و اصناف مختلف ساخته اند و به کار می برند کلماتی مانند : یخچال، انبردست، پیچ گوشتی ، سگدست ،دوربرگردان و بسیاری از این قبیل ، ابتکار فرهنگستان بزرگی است به نام مردم فارسی زبان که به حفظ شیوایی و هویت زبان خود اهمیت می دهند.