سی‌سال غفلتِ انباشته...

ادبيات جنگ را ذهن­هايِ تعليم‌نديده ساختند، ذهن­هايي که تجربه­اي کم‌شناخته از جنگ داشتند. مثل خودِ جنگ که رخدادي ناآزموده براي جامعه­اي ناآماده بود که بعد از تکه‌پاره­هايِ ذهنيِ باقي­مانده در خاطره­اش از جنگ جهاني، مدت‌ها بود به جنگ نمي­انديشيد، ادبيات جنگ هم در ابهام زاييد و باليد.

سازندگان ادبيات جنگ، يا تعليم نديده بودند و يا سرپايي تعليم ديدند، مثلِ خودِ جنگ که سربازان و بسيجيان‌ش در دوره‌های فشرده در پادگان‌ها و کمپ‌ها آموزش مي‌ديدند و راهی جنگ مي‌شدند.

ذهن­هايِ سازندگانِ ادبيات جنگ، شاعر و نويسنده و... «ذهن­هاي بومي» بود و هست. ذهنِ بومي، يعني آن ذهنی که رسماً نمي­تواند بيرون از بومِ خود بينديشد. ذهنِ بومي يعني همين ذهن­هاي متعارف ما، که سي‌سال است بر سرِ ناميدن ادبيات جنگ به "ادبيات دفاع مقدس" و "ادبيات پايداري" و "ادبيات حماسه" و ... زد و خورد ذهنی مي­کنیم، بي­آنکه محبوس‌شدگي خود را بفهميم و به «حاصلِ تغيير‌نيافته اين جدال بی‌حاصل» فکر کنيم.

از اين کتاب درآوردن و به آن کتاب کردنِ معدودي اثر مرسوم‌شده (از خوب و بدش
مي­گذريم) در شعر و چندين اثر داستاني (با همان اوصاف) و برپا کردن کنگره و بزرگداشت و... دور باطلي است که اين همه سال در آن مي­چرخيم. اين محصوري و مجبوري، پيامد همان ذهن بومي است. ما سی سال است فقط براي جامعه‌اي اثر خلق مي­کنيم که جنگ را با خون و پوستش و وجودش حس کرده، نه براي آن‌ها که از ماهيت جنگِ ما چيزي نمي­دانند.

جامعه­اي که کف‌اش هوادارِ هوراکشِ "اخراجي­ها" مي­شود، سقف‌اش نهايتاً "از کرخه تا راين" را مي‌طلبد. آن‌کس که "نخلستان تا خيابان" را می­خواند يا "شعري براي جنگ" را، همان است که "مردي که يک پا ندارد" را... و فصل مشترک همه، همان ذهن بومي است... .

ذهن­هاي تعليم نديده، شايد بدواً ناهمجنس و نامتجانس بنمايند، اما حتماً در اين بومي‌بودن مشترک‌اند. اين، نه نفيِ هنرمندانِ مکتبيِ کارکرده است نه تنزيه روشنفکرانِ تنبلِ کارنکرده به واسطه آنچه "عدم تفاهم ايدئولوژيک" با انقلاب و جنگ مي­خوانند. اين واقعيتِ «واقعيت» است.

ذهنِ تعليم‌نديده‌ي بومی، برای بومِ خودش اثر مي‌آفريند و به بومِ خودش تحويل مي‌دهد؛ بومي که به راحتی آن اثر را مي‌فهمد، چون در آن زيسته و با آن هم‌خویی دارد. اين ذهنِ نمي­داند چه بايد بگويد که «عمقِ» جنگ باشد و هر کس در هر جاي دنيا خواند يا شنيد، فرقِ فارقِ آن را مثلاً با نبرد دو کشور همسايه درقاره­اي ديگر بفهمد. انقياد ذهنِ بومي در پُر کردن آبشخور حسّ و هيجان بوم خودش و سيراب کردن نوستالژيک مخاطبان، حاصلش مي­شود «براي خود نوشتن» و «براي خود هورا کشيدن»...

بيش از سي‌سال است که ما ادبيات جنگ داريم، از نوحه­هاي جبهه­اي و "ای لشگر صاحب­زمان" تا شبهِ فرزانگي­هايِ روشنفکري... آيا ما جنگ‌مان را و آنچه در آن گذشت به دنيا معرفي کرده­ايم؟! آيا ما راهي به جايي بازکرده­ايم يا قرار است هنوز هم، حدّ نصابِ توانايي ذهنی و ذوقی‌مان، همين باشد که شعر و داستان بسازيم و به خودمان تحويل دهيم؟!

ذهن‌های ما بايد تعليم ببینند و ادبيات جنگ را بسازند... کي، کجا و چگونه، نمي‌دانم...