منبع: مهرخانه
فرشتگان تغزل نام کتابی است که به تازگی توسط دفتر تبلیغات اسلامی قم منتشر شده و در آن گزیده‌ای از اشعار زنان حوزوی سراسر کشور گردآوری شده است. کار جمع‌آوری و گزینش اشعار را زهرا بشری‌موحد بر عهده داشته است. بشری موحد خود شاعر و حوزوی است. به مناسبت روز شعر و ادب فارسی به گفتگو با او نشستیم. محور این گفتگو، معرفی کتاب فرشتگان تغزل و به صورت کلی‌تر شعر زنان حوزوی است.
- شما شاعرید، روز شعر و ادب پارسی قبل از هرکس روز شما شاعرهاست و مبارک باشد.
ممنون از لطف شما.
- برای شروع یک معرفی کوتاه از کتاب فرشتگان تغزل ارائه می‌دهید؟
بله، مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی قم این کتاب را به من سفارش دادند. این کتاب برگزیده‌ای تقریباً مفصل از اشعار خواهران حوزوی سراسر کشور است. قبلاً نهادهای مختلف کتاب‌هایی از شاعران حوزوی چاپ کرده بودند، ولی کتابی که صرفاً شعر زنان حوزوی باشد، نداشتیم و یک‌جورهایی این اولین کتاب در این زمینه است.
- در این مجموعه از چند شاعر، شعر جمع‌آوری شده است؟
از سی و هفت شاعر در این مجموعه شعر داریم که البته این تعداد از بین حدود هفتاد نفر انتخاب شدند؛ یعنی تقریباً از هفتاد نفر از شاعران حوزوی زن، شعر دریافت کردم.
- این آثار را از طریق فراخوان جمع‌آوری کردید؟
خیر، خودمان رفتیم دنبال نهادهای فرهنگی و ادبی حوزه‌های علمیه کشور. مشکلی که داشتیم و هنوز هم داریم این بود که یک بانک اطلاعاتی مدون از شاعران حوزوی در اختیار نیست. در نتیجه پیدا کردن این شاعرها کار سختی بود و من مطمئنم که خیلی‌ها هم هنوز ناشناخته هستند.
همین تعداد را هم به‌واسطه دوستی‌ها و شناخت‌هایی که از قبل داشتم، شناسایی کردم و کار پیش رفت. اگر می‌خواستیم منتظر نامه‌نگاری‌ها و مراحل اجرایی رسمی باشیم، به این زودی‌ها به سرانجام نمی‌رسید. راستش در کل، ادبیات در حوزه‌های علمیه قدری مهجور است؛ حالا اگر پای زن‌ها وسط باشد که مهجورتر!
- پس شعرا محدود به حوزه قم نیستند؟
خیر، از سراسر کشور در این مجموعه شعر داریم. البته فراوانی شعرای حوزه قم، مشهد و تهران بیشتر است؛ مشهد و قم دفتر تبلیغات فعالی در این زمینه دارند و همکاری خوبی داشتند، در تهران هم به‌واسطه دوستی‌هایی که با شاعران تهران داشتم، شاعران خوبی را شناسایی کردیم.
- گزینش اشعار با شما بود؟
بله، البته آقای سید مهدی موسوی؛ مدیر بخش ادبی مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات هم یک نظارت نهایی داشتند.
- اشعار بیشتر در چه قالبی سروده شدند؟
به رسم همه کتاب‌های گزیده اشعار، قالب غالب غزل است، ولی ما هیچ محدودیتی در مورد قالب و مضامین نداشتیم و همه نوع شعری؛ هم از نظر شکل و هم محتوا در کتاب هست. شعر نو و سپید، غزل، دوبیتی و رباعی و بعضی قالب‌های دیگر در این کتاب کنار هم آمده‌اند.
- من دوست دارم درباره محتوا بیشتر حرف بزنیم. بیشترین موضوعاتی که این شاعران به آنها پرداختند چیست؟
خب ببینید فضای غالب در شعر حوزه - چه زنان و چه مردان - "شعر آیینی" یا به عبارتی "شعر متعهد" است؛ شعری که خود را به مبانی دینی، عرفی و اخلاقی پایبند می‌داند. حتی عاشقانه‌هایی که در این کتاب آمده و کم هم نیست، نجابت خاص خودشان را دارند. نمونه‌های شعر کودک و نوجوان؛ اجتماعی، طنز و گونه‌های دیگر هم البته در کتاب هست.
- از این عاشقانه‌های نجیب که گفتید مثال دم نقد دارید بزنید؟
بله، مثلاً غزلی از خانم انسیه سادات هاشمی‌در کتاب هست با این مطلع:
"این عاشقانه‌ها که چنین پاک دامن‌اند/ قربانیان معبد تنهایی من‌اند"
- نگاه این شعرا به "زن" در شعرها چطور بود؟
نگاه‌های متنوعی داشتند و گاهی حتی خیلی متفاوت. مثلاً خانم زهرا حسین‌زاده از شاعران افغان که الان مشهد ساکن هستند،
در یک غزل بیتی دارند که می‌گوید:
"فرعون خویش باش و خدایی کن/ من تا قیامت آسیه می‌مانم"
و از سویی دیگر خودم هم در این کتاب غزلی دارم با نگاه انتقادی:
"چه چشم‌ها که فقط دیده‌اند زن هستم/ ندیده‌اند که با من چه کرده زن بودن"
و یا خانم سمیه فضل‌علی که سپیدسرا هستند هم این شعر را دارند:
"نه دست‌های من/ نه این پودر ماشین/ و نه چرخش این لباسشویی/ هیچ‌کدام/ پاکش نمی‌کنند/ کینه‌ات هرشب/ کنار تو می‌خوابد/ لب بر لب‌هایت می‌نهد/ و هر صبح/ از پیله زنی غیراز من زاده می‌شود"
که خب این نگاه، هم متفاوت و هم تلخ است.
- معیار شما در گزینش اشعار چه بود؟
شخصاً نهایت تلاشم را کردم که تفکر و حرفی که از دل شاعر صادقانه برآمده است، حذف نشود؛ دوست داشتم چهره واقعی شاعران حوزوی نشان داده شود و آن زنانگی شخصی هریک از شاعران حفظ شود. همچنین تأکید دیگرم بر این بود که اشعاری که حتی خیلی هم قوی نبودند، اما معیارهای حداقلی را داشتند، حتماً در این مجموعه بیایند. برای مثال ما شعر از شاعر 16- 15 ساله هم در کتاب داریم که شاید کمی ضعیف باشند، اما خواستیم که چاپ شوند.
- چرا؟
چون کلاً رنان اعتماد به نفس‌شان خیلی بالا نیست و در زنان حوزوی نیز در زمینه شعر، هویت مستقلی وجود نداشت، ولی این کار باعث شد که زنان حوزوی شاعر دیده بشوند و به شکل‌گیری این هویت مستقل کمک شود. خدا را شکر مرکز فرهنگی هنری هم از نظر محتوایی دست من را بازگذاشتند و بیشتر از نظر فنی کارها نقد می‌شد و هرجا استدلالم برای آوردن شعری منطقی بود، می‌پذیرفتند.
- کتاب‌تان پس‌لرزه هم داشت؟؛ اعتراض، واکنش و یا نقدی؟
اولین منتقدش خودم هستم! وقتی چاپ شد تازه فهمیدم خیلی بهتر هم می‌شد کار کرد. البته خیلی این کتاب را دوست دارم؛ چون قدم اول بود و شاعران زیادی به واسطه آن شناخته شدند،. اکثراً از نفس اتفاق خوشحال بودند و در مجموع، انتقاد ویران‌گر و مأیوس‌کننده‌ای وارد نشد. انتقادهایی هم که بود بیشتر به بحث‌های فنی برمی‌گشت و در کل بار رضایت، از بار انتقاد‌ها بیشتر بود.
- انعکاس رسانه‌ای مطلوب چطور؟
به صورت مستقل، انعکاس رسانه‌ای نداشتیم.
- خب از کتاب برگردیم به شخص شما؛ کتابی مستقل از اشعار خودتان هم منتشر کرده‌اید؟
در مجموعه "مادران آسمانی" که مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات چاپ کرده و به زندگی مادران چهارده معصوم در قالب نثر ادبی پرداخته شده، یک کتاب به قلم بنده است؛ زندگی حضرت حمیده سلام‌الله علیها با نام "بانوی باران"، ولی کتاب شعر مستقل هنوز ندارم.
- در کل آینده شعر زنان و به‌طور جزء‌تر آینده شعر متعهد زنانه را چطور می‌بینید؟
با توجه به تجربه 8- 7 ساله‌ام در این حوزه، به نظرم تنها چیزی که می‌تواند آینده شعر رنان را تضمین کند "خودباوری" است،.من در طول این چند سال مانعی بر سر راه شعر خواهران حوزوی ندیدم، اگرهم مانعی هست برای همه هست و هیچ‌کس نمی‌گوید خواهران حوزوی یا خانم‌های متعهد وارد فضاهای ادبی نشوند.
ازطرفی دو دوره است که جشنواره سراسری شعر اشراق ویژه طلاب کشور برگزار شده و هر دو دوره بخش اعظم برگزیده‌ها از زنان بودند. نفر اول دوره اول خانم انسیه سادات هاشمی‌بود و این یعنی راه باز است؛ به شرطی که زنان خودشان را باور داشته باشند. البته سال‌های اخیر خیلی وضع بهتر شده و موفقیت‌های زنان باعث شده است که مسئولان هم بیشتر روی آثار آنها حساب کنند.
- به ادامه کار هم فکر کردید؟؛ مثلاً جلدهای بعدی یا جشنواره‌ای خاص یا کارهایی از این دست؟
من آدم بلندپروازی هستم و قدم‌های کوچک راضی‌ام نمی‌کنند. خیلی دوست دارم خواهران شاعر حوزوی بیشتری شناسایی کنم و بیشتر با نهادهای فرهنگی حوزه‌ها ارتباط بگیرم؛، تا جایی‌که توان و زمان‌ام اجازه بدهد هم انشاءالله پای این کار هستم.
مرکز فرهنگی هنری دفتر تبلیغات قم؛ به‌ویژه از وقتی حاج آقای کمیساری مسئولیت آن را بر عهده گرفته‌اند، واقعاً پشتیبانی خوبی می‌کنند. اگر ما طرحی داشته باشیم، بودجه و امکاناتش را تا جایی که در توان‌شان باشد در اختیارمان می‌گذارند.
- حتی می‌شود شعر خواهران حوزوی را به شعر متعهد زنانه گسترش داد، درست است؟
بله، این کار، اتفاق خوبی خواهد بود و به نظر من استارت کار باید از حوزه زده شود.
- نکته دیگری دارید؟
ممنونم از شما که این کتاب را دیدید و در پی معرفی آن هستید. امیدوارم همه زنانی که به شعر علاقه‌مندند در کنار همه دغدغه‌هایشان، ادبیات را هم جدی بگیرند. زن بودن یعنی در بخش اعظمی از زندگی تنها بودن و تنهایی بهترین فرصت برای خلق اثر است.
کانون قلم و اندیشه جامعه‌الزهرا هم به عنوان سردم‌دار شعر خواهران حوزوی در کشور آماده ارتباط گرفتن با همه نهادهای ادبی حوزه‌های علمیه خواهران است و همین‌طور مرکز فرهنگی هنری دفترتبلیغات قم. ممکن است یک شاعرخانم در یک حوزه علمیه شهرستانی کوچک بتواند یک حلقه ادبی کوچک راه بیندازد. ما در کانون قلم و اندیشه جامعه الزهرا آماده کمک به حرکت‌هایی از این دست هستیم و هر خانم شاعر طلبه‌ای که دوست دارد در فعالیت‌های ادبی حوزه‌های علمیه شرکت کند می‌تواند با این شماره تماس بگیرد: 02532112334
- خب سؤال‌های من تمام شد، در پایان گفتگو ما را مهمان یک جرعه شعر می‌کنید؟
بله، این غزل تقدیم به شما:
ذهنم پر از شعر است اما دفترم خالی است
این سرزمین از سال‌های دور، اِشغالی است
فرقی ندارد آسمان صاف است یا ابری
این از مزیت‌های عمری بی‌پروبالی است
من با خطوط دفتر شعرم گلاویزم
پیشانی‌ام درگیر خط‌های بداقبالی است
گرم غزل‌خوانی شدم یک عمر و یادم رفت
عمری است مردی در دلم سرگرم ِنقالی است
وقتی که حرفم را نمی‌خواند کسی دیگر
کاری ندارم این غزل خوب است یا عالی است
- ممنون و سپاس‌گزارم.
*گفتگو از اعظم ایرانشاهی
منبع: مهرخانه