«شیرینی اشک شور» تأملی بر اشعار استاد علی انسانی

« شیرینی اشک شور»تأملی بر اشعار علی انسانی
نمی دانم چند سال پیش بود که تورقی بر اشعار حاج علی انسانی داشتم و همین باعث شد تا حدودی با فضای شعر اهل بیت آشنا شوم. حالا وقتی کتاب "دل سنگ آب شد" را می خوانم از زاویه ی دیگری این کتاب را می بینم و به نکاتی می رسم که فکر می کنم لذّت خواندن اشعار را برایم بیشتر می کند...
رباعی
رباعیّات استاد علی انسانی از زبان خاصی پیروی می کند،در کنار آن روانی و صمیمیّت ویژه ای که دارد با چاشنی نگاه مخاطب عوام همراه می شود و گاهی ویژگی های سنّتی زبان شعری را هم در بر دارد.
ای خاکِ خموش آه و فسوس تو کجاست
آن سر،که نبوده پای بوس تو کجاست
ای مادر شیر، فاطمه بنت اسد
نزدیک تویی ، بگو عروس تو کجاست؟
*
امشب که نمک به زخم دین بگذارند
آتش به پر روح الامین بگذارند
نان آور هر شبی نیامد امشب
طفلان سر بی شام زمین بگذارند
با خواندن کلماتی مثل (نان آور) و (طفلان) به دقّت شاعر پی می بریم ، و آوردن کنایه عامیانه "سر بی شام زمین گذاشتن" به گرسنه به خواب رفتن طفلان اشاره دارد.
تو مایه ی داغ لاله ی صحرایی
تو شاهد خصم و کوچه و زهرایی
لخت جگرت به صفحه ی طشت نوشت
آتش زده آبِ کوزه بر دریایی
نگاه زیبا و به گزینی واژه و همچنین استفاده از استعاره ی مناسب نسبت به موضوع مورد نظر یعنی شهادت امام حسن مجتبی (ع) بر لذّت خواندن این رباعی می افزاید.
من لاله و داغ دل نصیبم ، بهتر
بیمارم و چشم تو طبیبم ، بهتر
عشّاق نخواهند رقیب ، امّا من
باشند اگر همه رقیبم ، بهتر
با خواندن بیت اول رباعی خواننده منتظر است تا لحنی شدیدتر و سخت تر در باب عاشق و معشوق را مشاهده کند امّا در بیت دوم اندیشه ی شاعر، لذّت خاصّی را به همراه دارد.
دوبیتی
رباب است و خروش و خسته حالی
به دامن اشک و جای طفل، خالی
اگر گهواره را پس داده بودند
دلش خوش بود با طفل خیالی
مرثیه ای مناسب و پُر از عاطفه همراه با مضمونی تصویرساز،زیبایی را به ارمغان آورده است.
تک بیت های دلنشین
نگاه شوهر تنهای من این راز می گوید:
که دیده همسری از همسر خود رو بگرداند
بیان لطیف و سوزناک مرثیه از نگاه حضرت زهرا(س) و همچنین وجود واژه ی "راز" نقش مهمّی را در این بیت ایفا کرده اند.

آن روز که بردند تنت در تشییع
دیدند که تابوت تو خون می گرید
خون گریه کردن تابوت تصویری هنری است که آرایه ی تشخیص را به همراه دارد و همچنین اشاره ای لطیف به تیرباران کردن تابوت امام حسن (ع) دارد.
گفتم که حسین،اصغرش کو؟ گفتند:
بر سینه گرفته لاله داغ خود را
شاید در خوانش اول فقط تشبیه و استفاده از واژه ی "لاله" به نظر برسد اما بکار بردن واژه ی "داغ" بار معنایی این بیت را بیشتر کرده است.داغ به قسمت میانی گل لاله گفته می شود که در آثار قدما هم دیده می شود و ایهام را در بر دارد.
از آن ساعت که خود را ناگزیر از تو جدا کردم
تو بر نی بودی و دیدی چه ها دیدم چه ها کردم
گاهی واژه ای اگر در جای مناسب قرار بگیرد می تواند تا حدّ زیادی به بیت و حتّی شاکله ی شعر کمک کند؛در این بیت واژه ی "چه ها"، همچنین "و" همراهی بین دو فعل "بودی" و "دیدی" بسیار درخشیده است.در مصراع دوم استفاده از فعل ها باعث شده است که تلفیقی از مرثیه و حماسه را مشاهده کنیم.
گوشه ها را همه در گوشه ی شش گوشه بزن
که در این شور و نوا جامه دران ما را بس
گرچه این بیت در "دل سنگ آب شد" نیامده ست اما مراعات نظیر ،زیبایی و استفاده از گوشه های آوازی باعث شد،تا از خواندن این بیت غافل نمانیم.
اقتباس
طبع سرشار و هوشیاری ویژه ی استاد انسانی باعث شده است که او در اشعارش از تک بیت ها و مصراع های دیگر شاعران استفاده کند و آن را در راستای هدف خود قرار دهد.
پایه گذار خروش توست سکوتم
« بر اثر صبر ، نوبت ظفر آید »(حافظ)
سراپا اشک و آه و سوز و دردم کس چه می داند
«که همچون نخل باران خورده سر تا پای من گرید » (اخوان ثالث)
اگرچه سفره اش از نان و شیر رنگین بود
« علی بخاطر زخم دلش نمک برداشت »(شکوهی)
و....
قابلیّت ماندگاری
بعضی از بیت ها و مصراع های علی انسانی قابلیّت استفاده در موقعیّت های متفاوت و همچنین بکار بردن در باب ضرب المثل را دارد و می توان گفت بعضی از آن ها به ماندگاری هم رسیده اند.
...خالی است ز خود هرکه ز تو پُر باشد
ای درد، ز دل بگیر بی دردی را / شیرینی اشک شور،بر من بچشان
زیر این چرخ علی دوست تر از فاطمه نیست ...
آسمان چشم تو تا ابری است/کاسه ی صبرم پُر از بی صبری است
و...
سه جرعه
در میان اشعار بلند و عمیق کتاب«دل سنگ آب شد» سه شعر را برگزیدم و احساس کردم که این سه شعر، ویژگی های خاصی نسبت به اشعار دیگر استاد علی انسانی از لحاظ بار هنری و معنایی،و ساختار شعری دارا می باشند.
-شعر "چشم"
امتیاز ویژه ی این قصیده ،ردیف و ساختار شعری و روایی بودن آن می باشد. در کنار اشکالات کوچکی که بر قصیده وارد است امّا به استواری معنا و استفاده از قافیه های متنوع در این شعر می توان اشاره کرد.
با مطلع:
گر کشم خاک پای تو در چشم
خاک را با نظر کند زر، چشم
 

-شعر "طفل بابا آب"
درباره حضرت رقیه(س) شعر سرودن کار حسّاسی است که سختی ها و زیبایی های خاص خودش را دارد که استاد انسانی در چهارپاره "طفل بابا آب" یکی از بهترین نمونه ها را برای الگو گرفتن در باب سرودن برای این سه ساله نشان می دهد.در بخشی از این شعر می خوانیم:
تا گُل روی تو نمی دیدم
چشم من کاسه ی گلابی بود
در میان دو دست تو رخ من
مثل عکسی میان قابی بود
باز تصویر من ببین، امّا
خود نپنداری اشتباه شده ست
قاب اگر نیست،چهره آن چهره است
عکس رنگی فقط سیاه شده ست
 

-شعر "حسینیه"
لذت خواندن این شعر را از دست ندهید ، شعری که الگوی مناسبی ست از ابراز احساسات و همچنین شعری موفق در راستای شعر هیئت به شمار می رود.به بیتی معروف ازاین شعر اشاره می کنم:
دل حسینیّه،نفس نوحه،تپش سینه زنی ست
دم بگیریم که عمر همه این دم باشد
________________________________________________
منبع اشعار:کتاب دل سنگ آب شد/
رباعی و دوبیتی به ترتیب صفحات90-68-176-185-314-/
تک بیتها *-171-318-375-*/قابلیت ماندگاری236-192-*-*/
سه جرعه(شعرچشم265)(شعر طفل...407)(شعر حسینیه455)